پایان تحریم‌های تسلحیاتی طبق برجام؛ ساز ناکوک جلیلی

۲۶ مهر ماه پایان رسمی تحریم‌های تسلیحاتی ایران بر اساس قطع‌نامه ۲۲۳۱ پس از هشت سال بود. موعدی که بسیاری با فرارسیدن آن منتظر واکنش‌های جهانی بودند و دبیرخانه شورای امنیت سازمان ملل با ارسال یادداشتی به کشورهای عضو سازمان ملل متحد، پایان رسمی مقررات بند‌های ۳، ۴ و ۶ ضمیمه ب قطع‌نامه را اعلام کرد. مقرراتی که شامل محدودیت در صادرات و واردات اقلام موشکی به ایران، ممنوعیت آزمایش‌های موشکی می‌شد و حتی افراد و نهادی مرتبط با برنامه موشکی ایران را تحت تاثیر قرار می‌داد. با پایان یافتن موعد قانونی اما همه این محدودیت‌ها و تحریم‌ها به صورت قانونی ملغی شد.

یک دستاورد قانونی و حقوقی برای ایران

هرچند که این به زعم کارشناسان دستاوردی حقوقی برای ایران محسوب می‌شود اما اروپا و آمریکا در واکنشی هماهنگ اعلام کردند که از ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران حمایت می‌کنند. موضعی که البته به اصل قانونی پایان تحریم‌های تسلیحاتی ضربه‌ای نمی‌زند اما نشان می‌دهد که با به تعلیق درآمدن توافق هسته‌ای و گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران با آمریکا سطح روابط با غرب تاحد زیادی کاهش پیدا کرده است. اما پیامدهای پایان تحریم‌های تسلیحاتی چیست و حالا ایران می‌تواند دست‌کم از کشورهای نزدیک مثل چین و روسیه سلاح بخرد؟ در شرایطی که روسیه اعلام کرد که از پایان این تحریم‌ها استقبال می‌کند.

استقبال دولت سیزدهم از پایان تحریم‌های تسلیحاتی

بر اساس قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌های تسلیحاتی ایران پس از هشت سال به پایان می‌رسد و فقط قطع‌نامه‌ای دیگر می‌تواند ادامه آن‌ها را تمدید کند. اما نکته اینجاست که در هشت سال گذشته مناسبات بین‌المللی تغییرات گسترده‌ای کرده و حالا با وجود روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل تصویب قطع‌نامه علیه ایران چندان در دسترس کشورهای غربی نیست. در چنین شرایطی طبیعی است که پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی در ایران از سوی وزارت خارجه و دفاع مورد استقبال واقع شد و ابتدا واکنش وزارت خارجه و سپس وزارت دفاع ایران را در پی داشت. در همین راستا وزارت دفاع در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اکنون با پایان یافتن همه محدودیت های تسلیحاتی اعمال شده در قطعنامه ۲۲۳۱ ، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با ایجاد و تقویت همکاری های دفاعی دوجانبه و چندجانبه، به پیگیری برنامه های خود برای تقویت تجارت قانونی تسلیحات و همچنین رفع نیازمندی های مرتبط با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ادامه داده و مصمم تر از گذشته بر نقش آفرینی در محیط بین المللی خواهد پرداخت و بدخواهان نیز بدانند ایستادگی و پایبندی ملت ایران نسبت به آرمان های اصیل انقلاب اسلامی در مقابل آماج اتهامات و دروغ پردازی های دشمنان متوقف نخواهد شد.»

وزارت خارجه نیز با اشاره به روند قانونی پایان این محدودیت‌ها در بیانیه‌ای نوشت که «پایان این محدودیت‌ها، نیازمند تصویب قطعنامه، صدور بیانیه و یا هیچ اقدام دیگری در سطح شورای امنیت نبوده و به صورت خودکار» صورت گرفته است. از سوی دیگر نیز علی باقری کنی معاون سیاسی وزیر خارجه و مسئول پرونده هسته‌ای نیز در توییتی تاکید کرد که از این پس «همه محدودیت‌هایی که به صورت ناعادلانه در مورد فعالیت‌ها و نقل و انتقالات مرتبط با موشک‌های بالستیک به/از جمهوری اسلامی ایران وضع شده بود، خاتمه پیدا می‌کند و ایران دیگر موضوع هیچ محدودیتی در چارچوب شورای امنیت نیست.»

روسیه و حمایت از پایان تحریم‌های موشکی ایران

در چنین شرایطی روسیه از نخستین کشورهایی است که از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران حمایت کرده است تا نشان دهد راه برای تبادلات نظامی باز شده است. بر این اساس روسیه در بیانیه‌ای نوشت که «صادرات و واردات تسلیحاتی که در حوزه کنترل و تحریم فناوری موشکی قرار می‌گرفت و توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد وضع شده بود دیگر لازم الاجرا نیست.» این در حالی است که شورای اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد این تحریم‌ها از نظر آن‌ها به پایان نرسیده است. آن‌ها همچنین مدعی شدند که  با توجه به نقض تعهدات برجامی از سوی ایران نمی‌توان از امتیازات توافق هسته‌ای بهره برد. این موضع البته تفاوت چندانی در اصل ماجرا ندارد. چراکه روسیه احتمال اصلی‌ترین طرف ایران برای مبادلات نظامی و تسلیحاتی است. هر دو کشور تحت تحریم‌های گسترده هستند و حتی نظام بانکی هر دو نیز با محدودیت‌های زیاد روبه‌رو است.

ساز ناکوک جلیلی

اما در شرایطی که توافق هسته‌ای حتی در حالت تعلیق دستاوردهایی برای کشور داشته، سعید جلیلی از منتقدان سرسخت مذاکرات همچنان بر طبل خود می‌کوبد. این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در نشستی گفته: «حالا بعد از هشت سال، اتحادیه اروپا در تاریخ دیروز رسیده به برخی تحریم هایی که قرار بود بردارد، آمریکا که سال نود و هفت خارج شد، اروپایی‌ها که ماندند چه؟ شما بیانیۀ دو روز پیش آنها را بخوانید ببینید چه بیان می‌کنند. بیانیه می‌دهند می‌گویند درست است که سر هشت سال موعد انجام تعهدات آنهاست اما انجام نمی‌دهند. به همین راحتی» این در حالی است که این اتفاق حتی در دولت یک‌دست سیزدهم نیز مورد استقبال قرار گرفته و کوک‌کردن ساز نارضایتی نشان می‌دهد که جلیلی حتی با همفکران سابق خود نیز چندان همسو نیست.

حال باید دید که در چنین شرایطی چین چه واکنشی به پایان تحریم‌های موشکی ایران نشان خواهد داد و چه تحولاتی در ادامه این روند رخ می‌دهد.